متأسفانه در جامعه، برخی افراد هستند که زبان تند و تیزی دارند و با نیش سخن و طعنه زدن‌های خود، مایه آزار و اذیت دیگران می‌شوند، آیا در روایات و کتاب‌‌های اخلاقی توضیحی نسبت به این امر آمده است؟

باسلام و تشکر از سوالی که مطرح فرمودید. در جواب شما باید عرض کنم:

عیب گرفتن بر دیگران و رنجاندن آنان با گفتار و سخن را طعن گویند. آن‌گاه که کسی رو در روی دیگری، با سخنان خویش، او را بیازارد و به‌حریم آبرویش تجاوز کند، به‌رفتار او، طعن می‌گویند. طعنه زننده با رفتار خویش، همانند مار یا عقربی است‌که شخصی را می‌گزد، یا مانند کسی است‌ که بر دیگری زخم می‌زند؛ از این‌ رو، طعنه را نیش سخن یا زخم زبان نیز می‌گویند.[1]

تفاوت این عمل با غیبت در آن است‌که غیبت، بیان عیب‌های فرد در غیاب او است در حالی‌ که زخم زبان، در حضور شخص انجام می‌شود. همچنین در غیبت، عیب‌ها برای دیگران بازگو می‌شود؛ ولی زخم زبان، باز گفتن عیب شخص به‌ خود او است.

اقسام طعنه

1?زخم زبان با عیب‌های واقعی:

گاه چیزی که با آن به‌ دیگری طعنه زده می‌شود، از عیب‌های واقعی او است که دست آویز طعنه زننده قرار می‌گیرد. او در موقعیت‌های گوناگون، عیب و کاستی شخص را همانند زهری بر کام جانش ریخته، او را می‌آزارد. در این‌حال،گاه عیب‌ها در حضور دیگران و گاه بدون حضور ایشان گفته می‌شود که در صورت حضور دیگران و پنهان بودن عیب، طعنه زننده، افزون بر آفت طعنه، به آفت افشای سرّ، نیز گرفتار شده است.

2-زخم زبان با عیب‌های پنداری:

استفاده از چیزی که در واقع عیب نبوده، ولی کاستی و عیب پنداشته می‌شود،از اقسام زخم زبان به‌شمار می‌رود. چه بسیار افراد گمراهی که بر خوبان، به علت داشتن عقاید صحیح، و یا داشتن حجاب، طعنه می‌زنند و ایشان را می‌رنجانند

در روایات، طعنه و زخم زبان، به‌شدت نکوهش شده است:

1-امام صادق علیه السلام در این زمینه می‌فرمایند:

همانا خداوند تبارک و تعالی، مومن را از نور عظیم خویش و عظمت مقام والای خود آفرید، پس هر کس بر مومن طعنه زند یا او را رد کند، به‌ تحقیق، خدا را در عرش خود رد کرده است و از سوی خدا تحت هیچ سرپرستی و ولایتی قرار نمی‌گیرد و همانا او شرک شیطان است[2]

امیرالمومنین علی علیه السلام می‌فرمایند:

منافق برای خود سهل انگار، و بر مردم طعنه زننده است[3]

زخم زبان در امر دین، بسیار نکوهیده‌تر از نیش سخن در امر عادی است تا آنجا که این نوع طعن را موجب پدید آمدن «کفر» دانسته‌اند.

امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:

هر کس در دین شما طعنه زند، به‌تحقیق کفر ورزیده است.[4]

صفات زشت و ناپسند درونی، کینه و دشمنی و حسادت و حتی عادت، عوامل پیدایش این رفتار زننده در انسان هستند که پیامدهای ناخوشایند و ناپسندی در پی دارد:

1-مرگ بد:

امام باقر علیه السلام می فرمایند:

هیچ انسانی رویاروی مومنی به او طعنه نمی‌زند، جز این‌که به بدترین مرگ می‌میرد، و سزاوار است که به‌خیر باز نگردد[5]

مرحوم علامه مجلسی در تفسیر این روایت می‌نویسد:

منظور از«بدترین مرگ» یا به‌ اعتبار دنیا است، همانند غرق شدن، سوختن، خورده شدن به‌ وسیله حیوانات درنده و… یا به‌اعتبار آخرت است. همانند مرگ بر گناهان، بدون آن‌که شخص توبه کرده باشد[6]

2-نفرت و دشمنی خدا، محروم شدن از بهشت، استحقاق لعن و… از پیامدهای زخم زبان است که در مضامین روایی به‌ آنها اشاره شده است[7]

بنابراین سعی کنیم نسبت به‌ زبان خود مراقبت داشته باشیم و با زخم زبان و نیش سخن خود، مایه دل شکستگی و آزار و اذیت دیگران نشویم

پی نوشت:

[1]. اخلاق الهی، آیة الله مجتبی تهرانی،152

[2]. علامه مجلسی: بحارالانوار،ج64،ص125،ح26

[3]. آمدی: غررالحکم،ص458،ح10493

[4]. حرّ عاملی:وسائل الشیعه،ج28،ص352،ح34945

[5]. کلینی: کافی،ص361،ح9

[6]. علامه مجلسی: بحار الانوار،ج72،ص167

[7]. ر.ک اخلاق الهی،آیة الله مجتبی تهرانی،ص159-152